Geschichte der Frühen Neuzeit
print

Sprachumschaltung

Navigationspfad


Inhaltsbereich

Helwig, Christoph (Helvicus)

(1581-1617)

Christoph Helwig (* 26. Dezember 1581 Sprendlingen bei Frankfurt am Main, † 10. September 1617 Gießen) lehrte, nach Studien in Marburg, ab 1601 Griechisch, Latein, Philosophie und betrieb nebenbei medizinische Studien. 1605 wurde Helwig an die von Landgraf Ludwig V. v. Hessen-Darmstadt gegründete neue Universität Gießen (bis 1607 "Gymnasium illustre") als Professor des Hebräischen und Griechischen berufen; er wechselte dort 1610 ins theologische Lehramt. Helwig gilt neben Wolfgang Ratke (Ratichius), mit dem er teilweise zusammenarbeitete und dessen Studienreform er trotz persönlicher Streitigkeiten befürwortete, als einer der führenden Didaktiker der Zeit. Seinen über Gießen hinausreichenden Ruf verdankt er seinen Grammatiken und Chronologien, die zum Teil erst nach seinem frühen Tod erschienen bzw. posthum bis in die zweite Hälfte des 17. Jahrhunderts neu aufgelegt wurden.

Zum Werk

Das zuerst 1609 erschienene "Theatrum historicum" ist ein historisch-chronologisches Hilfsmittel der Lektüre und Lehre von Geschichte. Seine Besonderheit liegt in der Einteilung der Zeitenfolge in Jahrzehnt- und Jahrhundertschritte (so wird das "Theatrum historicum" im weiteren Titel auch bezeichnet als "chronologiae systema novum: aequalibus centuriarum & decadum intervallis"). In chronologischer Hinsicht schließt es an Joseph Justus Scaliger und Seth Calvisius an; mit letzterem stand Helwig in freundschaftlichem Briefkontakt. Eine der grundlegenden Ideen dieser Autoren ist es, die historische Chronologie vermittels der astronomisch berechenbaren Zeitpunkte vergangener Sonnen- und Mondfinsternisse auf eine Art "naturwissenschaftliche" Basis stellen zu können. Helwigs Tabellen zeichnen sich durch eine hohe Dichte der eingearbeiteten chronologischen wie auch der historischen Information aus.

Die Frage der Ausgaben ist insofern kompliziert, als gerade bei diesen für den Lehrgebrauch vorgesehenen Werken relativ häufig auflagenschwache Nachdrucke mit kleinen Modifikationen und Bindevarianten erstellt wurden. Das "Theatrum historicum" wurde erstmals 1609 bei Nicolaus Hampelius in Gießen gedruckt. Die hier digitalisierte Ausgabe 1638/39 wurde von Helwigs Schwiegersohn Johann Balthasar Schupp besorgt. Es dürfte sich hierbei um einen sog. "Titeldruck" handeln, bei dem die schon 1638 vorgelegte Ausgabe mit einem zweiten, auf 1639 aktualisierten Titelblatt versehen wurde. Schupp bezeichnet sie als "editio quarta", obwohl sich zwischen 1609 und 1638 mindestens die folgenden Ausgaben bzw. Nachdrucke nachweisen lassen: Gießen 1618, 1619, 1628, 1629, 1638[39], 1651, 1662, 1666 und 1687.

Ausgewählte Veröffentlichungen:

  • De quatuor summis Imperiis seu Monarchiis, earum ortu, incrementis, sine Synchronismis, è prophetia Danielis dissertatio. Gießen: Nicolaus Hampelius, 1609. > zur digitalisierten Vollversion
  • Theatrum historicum || Sive || chronolo- || giae systema || novum: || aequalibus Centuriarum & Decadum in- || tervallis; cum assignatione || Imperiorum, Regnorum, Dynastiarum, Regum, Aliorumque Vi- || rorum Celebrium, Prohetarum, Theologorum, Iureconsultorum, Me- || dicorum, Philosophorum, [Oratoris, hs. hinzugefügt], Historicorum, Poetarum, Haeretico- || rum, Rabbimorum, Conciliorum, Synodorum, Academia- || rum, &c. itemque istatarum Epocharum, || ita digestum, ut || Universa Temporum & Historiarum series à Mundi originie ad hunc || praesentem annum 1609. animo facilime comprehendi || & perpetuo circumferri possit. 1. Aufl., Gießen: Nicolaus Hampelius, 1609.
  • Synopsis || historiae || universalis, || Ab origine Mundi per quatuor summa im- || peria, (quas Monarchias appel- || lant,) ad praesens tempus || deducta, || cum praecipuis synchroni- || smis Virorum Celebrium, Eventorum, || & Politiarum, seu Regnorum || caeterorum. Gießen: Caspar Chemlin, 1612. > zur digitalisierten Vollversion
  • Mit Joachim Jungius: Kurtzer Bericht von der Didactica oder Lehrkunst Wolfgangi Ratichii. Magdeburg: 1614. > zur digitalisierten Vollversion
  • Theatrum Historicum: || sive || chronologiae || systema novum, || aequalib. centuriarum & decadum || intervallis; cum assignatione || imperiorum regnorum, || dynastiarum, regum, aliorumque || virorum celebrium, prophetarum, theologorum, jureconsultorum, || medicorum, philosophorum, oratorum, historicorum, poeta- || rum, haereticorum, rabbinorum, conciliorum, syno- || dorum, academiarum, &c. itemque usitatarum || epocharum, ita digestum, ut || universa temporum et historiarum || series, à Munidi origine ad haec tempora, animo facilimè comprehendi & perpetuò circumferri poßit. Gießen: Nicolaus Hampelius, 1616.
  • Theatrum historicum || Sive || chronologiae || systema novum, || aequalib. Centuriarum & Decadum || intervallis; cum assignatione || imperiorum, regnorum, || dynastiarum, regum, aliorumque || virorum celebrium, prophetarum, theologorum, || jureconsultorum, medicorum, philosophorum, oratorum, || historicorum, poetarum, haereticorum, rabbinorum, || conciliorum, synodorum, academiarum, &c. || itemque usitatarum Epocharum, ita || digestum, ut || universa temporum et historiarum || series, a mundi origine ad praesentem annum M. DC. XIIX || animo facilime comprehendi & perpetuo circum- || ferri possit. || ... || Nunc vero de novo ex autographo autoris recognitum, || plurimis in locis auctum, emendatum & continuatum: || Opus ad omnium facultatum studia accommodatum. Gießen: Nicolaus Hampelius, 1618. > zur digitalisierten Vollversion
  • Teutsche Chronologi/ || Das ist/ || Zeit-Register und || Historien Ordnung. || Mit sonderm Fleiß/ den Lieb- || habern der Historien zugefallen / kurz- || lich zusammen verfaßt / daß man leicht- || lich darauß die Zeit und fürnembste Hi- || storien / von anfang der Welt / biß auff || das jetztlauffende 1618. Jahr erlernen / || behalten und sich nachmals desto besser in || alle Historien/ bevorab der heyligen || Schrifft/ finden könne. Giessen: Caspar Chemlin, 1618.
  • Theatrum historicum || sive || chronologiae || systema novum, || aequalibus centuriarum et decadum intervallis; || cum assignatione || Imperiorum, Regnorum, Dyna- || stiarum, Regum, Aliorumque Virorum || Celebrium, Prophetarum, Theologorum, Jurecon- || sultorum, Medicorum, Philosophorum, Oratorum, Historicorum, Poetarum, Haere- || ticorum, Rabbinorum, Conciliorum, Synodorum, Academiarum, &c. itemque || usitatarum Epocharum, ita digestum, ut || Universa Temporum & Historiarum series à Mundi originie || adhaec usque tempora animo facilime comprehendi & perpetuo circumferri poßit. || Concinnatum primum & ad Annum M.DC.XVIII. perductum. Frankfurt am Main: Matthaeus Kempffer und Wilhelm Fitzer, 1628
  • Theatrum Historicum: || Sive || Chronologiae || Systema Novum, || aequalibus Denariorum, quinqua- || genariorum & Centenariorum intervallis; cum Assignatione || Imperiorum, Regnorum, || Dynastiarum, Regum aliorumque || Virorum celebrium, Prophetarum, Theologorum, || Jureconsultorum, Medicorum, Philosophorum, Oratorum, Historico- || rum, Poetarum, Haereticorum, Rabbinorum, Conciliorum, Syno- || dorum, Academiarum, &c. itemq; usitatarum Epocah- || rum, ita digestum, ut || Universa temproum Historiarum || series, a mundi origine, ad Praesentem annum M. CC. XXIX. || animo facilimè comprehendi & perpetuo circumferri poßit, || concinnatum || à || Reverendo et excellentissimo viro, || Dn. Christophoro Helvico, SS. Theol. D. || ejusdem et Hebraeae Linguae in incluta || Academia Giessena olim Professore || celeberrimo: || Post editionem in Nundinis Francfurtens. autumnalibus Ann. 1628, absq. vidua & orphanorum || Helvicianorum voluntate e vulgatem, minùs correctam, & eorum, que deformatori || non arriserunt, immutatione depravatum, || Nunc demum a mendis Repurgatum, adjectis hujus || temporis eventis memorabilibus & historiis observatu dignioribus conitnnatum, || & indice locupletissimo adauctum. || Opus ad omnium Facultatem studia accomodatum || M. DC. XXIX. || Marburgi Cattorum, || Typis et Sumptibus Nicolai Hampelii, Academ. Typogr. Marburg: Nicolaus Hampel, 1629. > zur digitalisierten Vollversion
  • Synopsis || historiae || universalis, || Ab origine Mundi, per Quatuor Summa Imperia, || (quas Monarchias appellant) ad || praesens tempus deducta, || cum praecipuis synchro- || nismis Virorum Celebrium, Eventorum, || & Politiarum, seu Regnorum || coeterorum, || Collata & accommodata || Ad Vaticanium Danielis Prophetae cap. 2. 7. || à || Christophoro Helvico, SS. Literar. & Hebr. Linguae Professore. Greifswald: Jacobus Jegerus, 1637. > zur digitalisierten Vollversion
  • Theatrum historicum || et chronologicum, || aequalibus denariorum, quinquage- || nariorum & Centenariorum intervallis; cum || assignatione || imperiorum, regnorum, || dynastiarum, regum aliorumque || virorum celebrium, prophetarum, theologorum, || Jureconsultorum, Medicorum, Philosophorum, Oratorum, Historico- || rum, Poëtarum, Haereticorum, Rabbinorum, Conciliorum, Syno- || dorum, Academiarium, &c. itemque usitatarum Epocha- || rum, ita digestum, ut || universa temporum et historiarum || series, a primo mundi exordio ad annum M. DC. XXIIX. || quasi in speculo videri poßit. || Nunc continuatum et revisum || a || Johan. Balthasar Schuppio, eloquen- || tiae et historiarum professore in || Academia Marpurgensi. || Opus ad omnium Facultatum studia accommodatum. || Editio Quarta || M.DC.XXXIIX. || Marburgi cattorum, || Typis et Sumptibus Nicolai Hampelii, Academ. Typogr. Marburg: Nicolaus Hampel, 1638[39]. > zur digitalisierten Vollversion
  • Theatrum historicum || et chronologicum, || aequalibus denariorum, quin- || quagenariorum & centenariorum intervallis; || cum assignatione || Imperiorum, Regnorum, Dynastiarum, Regum, aliorum- || que virorum celebrium, Prophetarum, || Theologorum, || Iureconsultorum, Medicorum, Philosophorum, || Oratorum, Historicorum, Poëtarum, Haereticorum, Rabbinorum, Con- || ciliorum, Synodorum, Academiarium, &c. itemque usita- || tarum Epocharum, ita digestum, ut || universa temporum et historiarum series || a primo mundi exordio ad Annum M. DC. L. quasi in speculo videri poßit. || Nunc continuatum et revisum || a || Iohan: Balthasar Schuppio, Eloquenaiae & || Historiarum Professore in Academia Marpurgensi. || Opus ad omnium Facultatum studia accommodatum. || Editio Quinta. || Accessit etiam Tractatulus ad Periodum Julianum spectans Chronologiae summè utilis. || Oxoniae, || Excudebat H. Hall, Impensis Ioseph: Godwin, Ioh: Adams, || & Edvard: Forrest. M.DC.LI. 5. Aufl., Oxford: H. Hall, Joseph Godwin, Joh Adams, Eduard Forrest, 1651.
  • Theatrum historicum || et chronologicum, || aequalibus denariorum, quin- || quagenariorum & centenariorum intervallis; || cum assignatione || Imperiorum, Regnorum, Dynastiarum, Regum, aliorum- || que virorum celebrium, Prophetarum, || Theologorum, || Iureconsultorum, Medicorum, Philosophorum, || Oratorum, Historicorum, Poëtarum, Haereticorum, Rabbinorum, Con- || ciliorum, Synodorum, Academiarium, &c. itemque usita- || tarum Epocharum, ita digestum, ut || universa temporum et historiarum series || a primo mundi exordio ad Annum M. DC. L. quasi in speculo videri poßit. || Nunc continuatum et revisum || a || Iohan: Balthasar Schuppio, Eloquenaiae & || Historiarum Professore in Academia Marpurgensi. || Opus ad omnium Facultatum studia accommodatum. || Editio Sexta. || Accessit etiam Tractatulus ad Periodum Julianum spectans Chronologiae summè utilis. || Oxoniae, || Excudebat H. Hall, Impensis Ioseph: Godwin, Ioh: Adams, || & Edvard: Forrest. M.DC.LXII. 6. Aufl., Oxford: H. Hall, I. Godwin, I. Adams, E. Forrest, 1662.
  • Theatrum || historicum et || chronologicum, || Aequalibus Denariorum, Quinquagenariorum || & Centenariorum intervallis; || Cum Assignatione || Imperiorum, Regnorum, Dynastia- || rorum, Regum, Electorum, Principum, || Pontificum Romanorum, nec non et || Turcicorum Imperatorum Aliorumque Virorum illustrium [...] Nunc de novo recognitum, plurimis in locis auctum, || emendatum, &, adiectis huius Temporis Eventis memorabilibus & Historiis || observatu dignioribus, continuatum || à || Johanne-Iusto Winkelmanno || Consiliario & Historiographio Hass. & Oldenburgico. || Opus ad omnium Facultatum studia ita accomodatum, ut universa Temporum & Historiarum || series à primo Mundi Exordio ad Annum M.DC.LXVI. quasi iin speculo videri, & menti complecti possit. || Editio Quinta || M.DC.LXVI. || Francofurti ad Moenum || Sumptibus Viduae Christiani Kleinii, || Typis Balthasaris-Christoph. Wustii. 5. Aufl., Frankfurt am Main: Kleinius und Wustius, 1666. > zur digitalisierten Vollversion
  • The || Historical and Chronological || Theatre || of || Christopher Helvicus, || Distributed into equal Intervals of Tens, Fifties and Hundreds: || With an Assignation of || Empires, Kingdoms, Governments, || Kings, Electours, Princes, Roman Popes, Turkish Emperours, || and other Famous and Illustrious Men, Prophets, Divines, Lawyers, || Physicians, Philosophers, Oratours, Poets, Historians, Hereticks, Rabbins, Councils, || Synods, Academies, &c. and also of the usual Epochaes || Faithfully done into English according to the two best editions, || viz. that of Francofurt, and that of Oxford. || And inlarg'd with additions all throughout and continued down to || the present time. London: Printed by M. Flasher, for George West and John Crosely, Booksellers in Oxford, 1687.

Weiterführende Literatur:

  • Egerland, Herbert: Zum Anschauungsbild in der Didaktik von Wolfgang Ratke (1571—1635). In: Pädagogische Rundschau, Bd. 51 (1997). S. 3—16.
  • Jaumann, Herbert: Art. 'Helwig, Christoph'. In: Handbuch Gelehrtenkultur der Frühen Neuzeit. Bd. 1: Bio-bibliographisches Repertorium. Berlin/ New York 2004. S. 334.
  • Kaltz, Barbara: Christoph Helwig. Ein vergessener Vertreter der Allgemeinen Grammatik in Deutschland. In: Historiographia - Linguistica, Bd. V, 3, 1978. S. 227—235.
  • Kämmel, H.: Art. 'Helwig, Christoph'. In: ADB, Bd. 11. S. 715—718.
  • Kordes, Uwe: Wolfgang Ratke (Ratichius, 1571—1635). Gesellschaft, Religiösität und Gelehrsamkeit im frühen 17. Jahrhundert. (= Beiheft zum Euphorion, Zeitschrift für Literaturgeschichte, 34). Heidelberg 1999.
  • Kühlmann, Wilhelm: Pädagogische Konzeptionen. In: Christa Berg und Notker Hammerstein (Hgg.): Handbuch der deutschen Bildungsgeschichte. Bd. 1: 15.—17. Jahrhundert: Von der Renaissance und der Reformation bis zum Ende der Glaubenskämpfe. München 1996. S. 153—197.
  • Riemer, Nathanael: The Christian Hebraist Christoph Helwig (1581-1617) and his Rendering of Jewish Stories in (his Work) "Juedische Historien". In: European Journal of Jewish Studies 6 (2012). S. 71—104.
  • Schaller, Klaus: Die Pädagogik des Johann Amos Comenius und die Anfänge des pädagogischen Realismus im 17. Jahrhundert. 2. Aufl.. Heidelberg 1967.
  • Siebeck, Herman: Christoph Helwig (Helvicus) als Didaktiker, 1605—1617. In: Die Universität Gießen von 1607 bis 1907. Beiträge zu ihrer Geschichte. Festschrift zur dritten Jahrhundertfeier hg. von der Universität Gießen. Bd. 2. Gießen 1907. S. 293—328.
  • Strasser, Gerhard F.: Emblematik und Mnemonik der Frühen Neuzeit im Zusammenspiel. Johannes Buno und Johann Justus Winckelmann. Wiesbaden 2000. S. 35 f., 63 ff. und 67.

 

© Redaktion Tabellenwerke